Rafał Hałabura SIRTZ, Jakub Saloni REMEA Sp. z o.o.
Proces projektowania geotechnicznego w Polsce uwzględnia konieczność oceny ryzyka występowania zanieczyszczeń gruntu przed uzyskaniem pozwolenia na budowę inwestycji bez względu na poziom skomplikowania obiektu. Przepisy te w praktyce są mało znane i dodatkowo niosą ze sobą obawę znacznego wzrostu kosztów budowy. W praktyce urzędnicy nie kontrolują zawartości dokumentacji pod tym względem, a w efekcie wiele obiektów, w tym domów mieszkalnych, budowanych jest bez sprawdzenia czy teren na którym jest prowadzona budowa jest zanieczyszczony i w konsekwencji czy jego stan nie zagraża zdrowiu użytkowników lub środowisku.
Przed rozpoczęciem budowy każdego obiektu budowlanego niezbędna jest weryfikacja występowania zanieczyszczeń terenu na którym obiekt będzie posadowiony. Szczególnie jest to konieczne w przypadku budowy osiedli mieszkaniowych lub budynków użyteczności publicznej na terenach poprzemysłowych. Z ustaleń NIK wynika, że w przypadku 28,5% skontrolowanych starostw powiatowych i urzędów miast na prawach powiatu „na terenach, gdzie występowały potencjalne historyczne zanieczyszczenia powierzchni ziemi lub historyczne zanieczyszczenia powierzchni ziemi, prowadzono lub zakończono budowę osiedli mieszkaniowych lub budynków użyteczności publicznej.(…). Z powyższego można wnioskować, że nawet w sytuacji, gdy budowa ma powstać na terenie gdzie zidentyfikowano już występowanie zanieczyszczeń, nie jest to uwzględniane w decyzjach administracyjnych poprzedzających budowę.
Aktualne przepisy nakładają ten obowiązek na projektanta. Jednak w praktyce projekty budowlane rzadko odnoszą się do problemu występowania zanieczyszczeń na terenie budowy, a fakt ten nie jest weryfikowany przy wydawaniu pozwolenia na budowę. Tymczasem Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych, określa jasno, iż geotechniczne warunki posadowienia to także ocena stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego i doboru metody oczyszczania gruntów. W szczególności rozporządzenie o geotechnicznych warunkach posadowienia obiektów budowlanych precyzuje następujące wymagania uporządkowane poniżej pod względem merytorycznym.
Warunki gruntowe i badania geotechniczne:
- geotechniczne warunki posadawiania ustala się o bieżące i archiwalne wyniki badań geotechnicznych gruntu i analizę danych archiwalnych,
- zakres badań geotechnicznych gruntu ustala się w zależności od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego.
Kategoria geotechniczna:
- ustalana jest przez projektanta na podstawie badań geotechnicznych w opinii geotechnicznej,
- kategoria geotechniczna (1, 2 lub 3) zależy od stopnia skomplikowania warunków gruntowych i konstrukcji obiektu budowlanego.
Geotechniczne warunki posadowienia:
- przedstawia się w zależności od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej w formie:
- opinia geotechniczna wymagana dla wszystkich kategorii geotechnicznych, w której ustala się przydatność gruntów na potrzeby budownictwa oraz wskazuje kategorię geotechniczną obiektu budowlanego,
- dokumentacja badań podłoża gruntowego i projekt geotechniczny wymagane dla obiektów budowlanych drugiej i trzeciej kategorii geotechnicznej.
Rozporządzenie precyzuje listę 10-ciu punktów wymaganych przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadawiania bez względu na ich formę przedstawienia (opinia geotechniczna lub projekt geotechniczny). Niektóre punkty, w zależności od świadomej decyzji projektanta, mogą zostać pominięte z uwagi na brak ich adekwatności do danego projektu budowlanego.
W naszej ocenie projektant powinien w przypadku każdego projektu budowlanego, odnieść się przy określaniu geotechnicznych warunków posadowienia do następujących kwestii (należnie od stopnia skomplikowania obiektu czy warunków gruntowych):
- zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej,
- przydatności gruntów na potrzeby budownictwa,
- określenia nośności, przemieszczeń i ogólnej stateczności podłoża gruntowego,
- oceny wzajemnego oddziaływania wód gruntowych i obiektu budowlanego,
- zaprojektowania odwodnień budowlanych,
- oceny stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego i doboru metody oczyszczania gruntów.
Zanieczyszczenia powierzchni ziemi – remediacja gruntowo-wodna
Ścieżka postępowania od stwierdzenia istnienia tylko przesłanek historycznych o występowaniu zanieczyszczenia w ziemi, poprzez wykonanie badania środowiska gruntowo-wodnego i przeprowadzenie remediacji, która zakończona zostanie osiągnięciem pożądanego efektu ekologicznego, została opisana w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Wyróżniono następujące etapy:
- Etap 1. Ustalenie działalności gospodarczej mogącej z dużym prawdopodobieństwem powodować historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi lub stwarzającej ryzyko szkody w środowisku.
- Etap 2. Ustalenie listy zawierającej substancje powodujące ryzyko, których wystąpienie w glebie lub w ziemi jest spodziewane na danym terenie, co potwierdzić mają przeprowadzone badania gleby.
- Etap 3. Zebranie oraz analiza dostępnych i aktualnych źródeł informacji istotnych dla oceny zagrożenia zanieczyszczeniem gleby lub ziemi na danym terenie.
- Etap 4. Wykonanie badań wstępnych (ogólnych) stanu środowiska.
- Etap 5. Wykonanie badań szczegółowych stanu środowiska.
Projektant przygotowujący projekt budowalny w opisie technicznym obiektu budowlanego powinien zawsze ocenić stopień zanieczyszczenia podłoża gruntowego, posługując się procedurą przytoczoną powyżej. W zależności od sytuacji proces może zakończyć się na etapie 1, 4 lub 5. W wielu przypadkach procedura nie będzie wymagała przeprowadzenia żadnych badań (Etap 1) lub będzie mogła zostać zakończona po badaniach wstępnych. W przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm powinien wskazać na konieczność wykonania remediacji przed rozpoczęciem zasadniczych robót budowlanych.
Zdaniem Ministra Środowiska wyrażonym w odpowiedzi na interpelację poselską z dnia 08.08.2019r. (sygn. DGO.V.050.4.2019.JK 982891.2875897.2176530) zgodnie z którym „(…) rozpoczęcie na terenie, na którym występuje historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi budowy budynku bez zgłoszenia istnienia zanieczyszczenia do rdoś i bez podjęcia remediacji, jest naruszeniem ww. art. 101e ustawy Poś (obowiązek zgłoszenia zanieczyszczenia do rdoś) oraz art. 101h ustawy Poś (obowiązek przeprowadzenia remediacji).”
W naszej ocenie, ze względu na wyżej opisaną praktykę, w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym budowę należałoby wprost wymagać od projektanta dokonania oceny ryzyka występowania zanieczyszczenia powierzchni ziemi tam, gdzie ma powstać obiekt budowlany, a od organu wydającego pozwolenie na budowę weryfikacji danych zgromadzonych w publicznych wykazach i rejestrach.
Naszym zdaniem aktualne przepisy nie są aktualnie prawidłowo stosowane, z tego względu w procesie konsultacji publicznych dotyczących rozporządzenia Ministra Rozwoju w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, zaproponowaliśmy zmiany polegające na sprecyzowaniu tego obowiązku w sposób bardziej jednoznaczny. Niezależnie od tego czy postulat ten zostanie uwzględniony przedstawiciel Departament Architektury Budownictwa i Geodezji w Ministerstwie Rozwoju potwierdził naszą opinię, iż „obowiązujące przepisy zarówno ustawy Prawo Budowlane, jak i rozporządzenia geotechnicznego zawierają regulacje zobowiązujące do wykonania oceny stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego oraz doboru metody oczyszczania gruntu”.